Nhà rường Huế là gì?

NHÀ ĐẸP SÀI GÒN – Nếu mái ngói đỏ tươi, cột gỗ lim, chạm khắc tỉ mỉ cùng khu vườn xanh mát là những gì bạn tưởng tượng khi nghĩ về một ngôi nhà truyền thống ở Huế, thì đó chính là hình ảnh của nhà rường Huế. Loại hình kiến trúc này không chỉ đơn thuần là nơi ở, mà còn là minh chứng sống động cho một thời vàng son của đất cố đô, nơi kết tinh tinh hoa mỹ thuật, kỹ thuật xây dựng và triết lý sống hài hòa với thiên nhiên.

Trong dòng chảy hơn ba thế kỷ, nhà rường Huế đã trải qua nhiều biến thiên lịch sử nhưng vẫn giữ nguyên hồn cốt, trở thành một trong những biểu tượng văn hóa quý giá của Việt Nam. Cùng NHÀ ĐẸP SÀI GÒN tham khảo bài viết sau đây nhé!

>>> Xem thêm: Lựa chọn 15+ màu sơn cổng đẹp, hợp phong thủy nhất năm.

NHÀ RƯỜNG HUẾ LÀ GÌ?

Nhà rường là loại nhà gỗ truyền thống, đặc trưng của vùng Thừa Thiên Huế, được hình thành và phát triển mạnh từ thời chúa Nguyễn (thế kỷ XVII) và đặc biệt nở rộ dưới triều Nguyễn (1802–1945).

Nhà rường Huế nổi bật với khung gỗ mộng và mái ngói liệt truyền thống.

Từ “rường” xuất phát từ cách gọi hệ thống cột, kèo, xà trong kiến trúc gỗ – phần khung chịu lực chính của ngôi nhà. Đặc điểm nổi bật của nhà rường là khung gỗ lắp ghép bằng mộng (không dùng đinh), mái dốc lợp ngói, không gian phân chia cân đối, cùng các họa tiết chạm khắc mang ý nghĩa phong thủy.

LỊCH SỬ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA NHÀ RƯỜNG HUẾ

1. Giai đoạn khởi nguyên

Khi chúa Nguyễn Hoàng mở cõi vào đất Thuận Hóa – Phú Xuân, nhiều dòng họ lớn từ Bắc vào đã mang theo kỹ thuật dựng nhà gỗ. Qua thời gian, dưới ảnh hưởng của khí hậu miền Trung, tập quán canh tác và yếu tố văn hóa cung đình, kiểu nhà này được biến đổi thành nhà rường Huế – vừa mang dáng dấp kiến trúc Việt truyền thống, vừa có nét riêng xứ Huế.

2. Thời kỳ triều Nguyễn

Năm 1822, vua Minh Mạng ban quy định nhà dân không được xây quá 3 gian 2 chái để tránh vượt trội so với cung điện. Điều này khiến các nhà rường Huế thời kỳ đầu có kích thước khiêm tốn, mái thấp, độ dốc lớn. Sau khi quy định được nới lỏng, kích thước và quy mô nhà rường tăng lên nhưng vẫn tuân thủ nguyên tắc hài hòa – kín đáo.

Nhà rường Huế gắn liền với lịch sử triều Nguyễn và đời sống người dân cố đô.

3. Vai trò văn hóa – xã hội

Nhà rường không chỉ là chốn ở, mà còn là nơi sinh hoạt lễ nghi gia tộc: thờ cúng tổ tiên, tiếp khách, tổ chức lễ hỏi – cưới – giỗ chạp. Đây cũng là không gian lưu giữ những giá trị đạo đức, nề nếp gia phong của người Huế.

ĐẶC ĐIỂM KIẾN TRÚC NHÀ RƯỜNG HUẾ

1. Cấu trúc tổng thể

• Mặt bằng: Phổ biến nhất là 3 gian 2 chái, ngoài ra có loại 5 gian 2 chái hoặc nhà rường kép (hai nhà song song nối liền).
• Khung cột: Một ngôi nhà rường 3 gian 2 chái thường có khoảng 48–56 cột, đặt trên đá tảng để chống ẩm.
• Vật liệu: Gỗ mít, gỗ kiền kiền, gỗ lim, gỗ gõ – bền, chống mối mọt, màu sắc ấm.
• Mái: Lợp ngói liệt hai lớp, ngói âm dương hoặc tranh dày; mái đua ra xa để che nắng, mưa.
• Tường: Đa số dùng kỹ thuật đan rục rịch – khung tre đan, trát đất trộn rơm rồi quét vôi.

2. Nghệ thuật chạm khắc

Nhà rường Huế nổi tiếng với chạm khắc tinh xảo trên xà, kèo, cốn, vì… Các họa tiết thường thấy:

• Tứ quý (tùng – cúc – trúc – mai)
• Tứ linh (long – ly – quy – phượng)
• Hoa lá, quả phúc lộc, chữ Hán thư pháp

Các chi tiết này không chỉ để trang trí mà còn gửi gắm ước vọng bình an, hưng thịnh.

Khung gỗ, mái ngói và chạm khắc tinh xảo là đặc trưng kiến trúc nhà rường Huế.

3. Sân vườn

Không gian vườn đóng vai trò quan trọng: trước nhà trồng cau, ngọc lan; sau nhà chuối, cam quýt; hai bên là hoa và cây bóng mát. Cách bố trí này vừa thẩm mỹ vừa điều hòa khí hậu.

>>> Xem thêm: The Stone-Crete House – Ngôi nhà kết hợp giữa sự thô mộc và cây cổ thụ.

QUY TRÌNH XÂY DỰNG NHÀ RƯỜNG HUẾ

1. Chọn đất và hướng

Người Huế coi trọng phong thủy. Nhà thường quay về hướng Nam hoặc Đông Nam để tránh gió Lào mùa hè và đón gió mát.

2. Chọn gỗ

Gỗ được chọn từ cây già, không sâu bệnh. Sau khi đốn hạ, gỗ được ngâm dưới bùn hoặc nước để chống mối mọt, sau đó phơi khô.

3. Dựng khung

Thợ mộc dùng kỹ thuật mộng – chốt gỗ để lắp ráp khung, giúp ngôi nhà chắc chắn và có thể tháo dỡ khi cần di chuyển.

Quy trình dựng nhà rường Huế đòi hỏi tay nghề thợ mộc và sự tỉ mỉ trong từng chi tiết.

4. Hoàn thiện mái và tường

Mái ngói hoặc tranh được lợp cẩn thận để đảm bảo thoát nước, giữ nhiệt. Tường đất trát vôi vừa mát vừa kháng khuẩn.

CÔNG NĂNG VÀ BỐ TRÍ KHÔNG GIAN NHÀ RƯỜNG HUẾ

1. Gian giữa: “trục lễ nghi” và bộ mặt gia phong

Gian giữa là không gian linh thiêng nhất, nơi đặt ban thờ tổ tiên và tiếp khách quan trọng. Về tổ chức, gian giữa thường tuân thủ nguyên tắc “chính – trung – minh”:

• Chính ở đây là vai trò trung tâm về nghi lễ: bàn thờ đặt sát vách hậu, bài trí nghiêm cẩn với hoành phi – câu đối, bảo lưu thư pháp, hoa văn biểu trưng cho phúc – thọ – bình an.
• Trung là tâm điểm thị giác: trục nhìn từ hiên qua cửa bức bàn rọi thẳng vào án thờ, tạo trường lực trang nghiêm. Mọi đồ đạc khác (sập gụ, trường kỷ, án kỷ) đều “né trục”, giữ lối đi thông thoáng.
• Minh là sự sáng rõ: ánh sáng tự nhiên được điều tiết khéo, không chói gắt nhưng đủ “sáng lễ”. Cửa bức bàn, chấn song, lam gió giúp tán quang, hắt sáng nhẹ lên hoành phi mạ son thếp vàng hay gỗ sơn then.

Nghi thức – công năng kép:

• Ban ngày, gian giữa là phòng khách nghi lễ. Vị trí ngồi được ngầm quy ước: người cao niên, khách quý ở cận trục; khách thân – con cháu tỏa về hai bên. Cách bố trí này giúp giao tiếp có thứ bậc mà vẫn đầm ấm.
• Ngày giỗ, tết, cưới hỏi: gian giữa trở thành không gian hành lễ, đủ chỗ bày lễ phẩm, treo đèn lồng, treo liễn. Bề rộng thông suốt từ hiên vào giữa nhà bảo đảm lối di chuyển rước lễ thông thoáng.

Ý nghĩa giáo dưỡng: Đặt gian thờ ở giữa không chỉ vì phong thủy, mà còn là “lời nhắc sống động” về đạo hiếu, gia quy. Trẻ sinh hoạt qua lại mỗi ngày đều “học” được nếp tôn kính tổ tiên và kính trên nhường dưới.

Cách bố trí gian giữa, gian bên và chái trong nhà rường Huế khoa học và hợp phong thủy.

2. Hai gian bên: vùng sinh hoạt – nghỉ ngơi linh hoạt

Hai gian tả – hữu vừa là không gian riêng, vừa là phần mềm của mặt bằng, có thể chuyển đổi vai trò theo mùa và nhịp sống gia đình.

• Ban ngày: đây là chỗ sinh hoạt thường nhật – nơi đặt tủ chè, kệ sách, khung ảnh gia đình, nhạc cụ… Nếu nhà có nghề truyền thống (thêu, làm nón, làm mứt…), một bên có thể thành góc lao động nhẹ.
• Ban đêm: khi đóng kín cửa bức bàn và buông rèm, hai gian trở thành phòng ngủ “mở”, dùng phản gỗ – giường gỗ. Giải pháp vách nhẹ (phên tre, rèm vải) cho phép tạo bí mật âm thanh – ánh sáng vừa đủ mà không phá vỡ tính thông thoáng.

Tính thích ứng “khí hậu – lễ nghi”:

• Mùa nóng, gian đón gió thường ưu tiên cho người lớn tuổi/ trẻ nhỏ; mùa lạnh, gian ít gió dùng làm chỗ ngủ, gần bếp để tiện sưởi ấm.
• Khi nhà có đám – tiệc, hai gian này mở rộng công năng: gian phụ bày cỗ, chỗ thay y phục, cất lễ, hoặc thành phòng tiếp thân hữu nhằm tránh làm rối trục nghi lễ ở giữa.

3. Hai “chái”: kho – bếp – phòng phụ và “hậu cần” của ngôi nhà

Trong nhà rường 3 gian 2 chái, chái là hai “khoang đa năng” đóng vai trò hậu cần:

• Chái bếp: nơi đặt bếp lò truyền thống, chạn bát, chum vại. Khói bếp “đi qua” kết cấu giúp xông khô gỗ, hạn chế mối mọt (kinh nghiệm dân gian rất giá trị). Cửa phụ liên kết với sân sau để luồng gió đối lưu, tản mùi, thải ẩm.
• Chái kho/phòng phụ: chứa nông cụ, đồ thờ, hòm áo, vật dụng mùa vụ; lúc cần có thể cải biên thành phòng ngủ nhỏ cho khách thân hay người già cần yên tĩnh.

Quy tắc vệ sinh – an toàn: Bếp – kho tách khỏi gian giữa để giữ nghi lễ sạch – thoáng, đồng thời giảm nguy cơ cháy. Lối vận chuyển thực phẩm, nước, củi thường đi vòng hiên/hậu viên, hạn chế cắt ngang trục lễ nghi.

4. Hiên: lớp đệm vi khí hậu và “khán đài” đời sống

Hiên là “phổi” của nhà rường Huế. Đây vừa là không gian đệm khí hậu, vừa là sân khấu đời sống.

• Vi khí hậu: Hiên sâu, mái đua lớn giúp giảm bức xạ trực tiếp lên vách; mưa gió miền Trung được “bẻ góc” trước khi chạm thân nhà. Sàn hiên nhấc cao, thoát nước tốt, hạn chế ẩm chân tường.
• Sinh hoạt: nơi uống trà – tiếp bạn thân, đan lát, may vá, chơi cờ; cũng là chỗ trẻ con nô đùa khi trời mưa. Hiên “làm mềm” ranh giới trong – ngoài, kết nối vườn – ao – non bộ – bình phong án phong ở tiền án, tạo cảm giác một nhà – một cảnh.
• Ánh sáng & riêng tư: cửa bức bàn mở ra hiên cho ánh sáng tán xạ; khi cần riêng tư, lá sách/then gỗ che bớt tầm nhìn từ sân mà vẫn thoáng gió.

FAQS – NHỮNG CÂU HỎI THƯỜNG GẶP

1. Nhà rường Huế có bao nhiêu loại?

Phổ biến: 3 gian 2 chái, 5 gian 2 chái, nhà kép.

2. Vì sao gọi là nhà rường?

“Rường” là hệ khung gỗ chịu lực, đặc trưng của loại nhà này.

3. Có thể xây nhà rường Huế ở vùng khác không?

Có, nhưng cần điều chỉnh vật liệu và kết cấu phù hợp khí hậu.

Nhà rường Huế là minh chứng sống động cho sự tinh tế của kiến trúc truyền thống Việt Nam. Không chỉ bền đẹp và phù hợp khí hậu, loại hình nhà này còn chứa đựng tinh thần, lối sống và văn hóa của người Huế. Bảo tồn và phát huy giá trị nhà rường không chỉ giữ lại một kiểu kiến trúc cổ, mà còn gìn giữ linh hồn cố đô cho mai sau.

Quý gia chủ có nhu cầu tư vấn và thiết kế thi công trọn gói, hãy liên hệ ngay Công ty TNHH Xây dựng Kiến trúc NHÀ ĐẸP SÀI GÒN. Chúng tôi sẽ nhanh chóng tư vấn dự toán tổng chi phí hoàn toàn miễn phí.